Skip to content

Das Wissen über den (eigenen) Osten. Nicolaus Hussovianus' „Carmen de bisonte“ als zweifacher Kommunikationsakt


Pages 80 - 103

DOI https://doi.org/10.13173/wienslavjahr.5.2017.0080




„The Knowledge about the (Own) East. Nicolaus Hussovianus' “Poem on Bison” as a Twofold Communication Act“ – “Carmen de bisonte” (1521/1523) challenges the idea of national literatures. The local origin of the author is contested; the language is Latin. As a result, the “Poem on Bison” is incorporated today into several Renaissances (Polish, Belarussian, Lithuanian) simultaneously. The article proposes a new interpretation in opposition to the widespread “patriotic” readings. Instead of the articulation of one exclusive national identity, “Carmen de bisonte” contains overlapping and consciously vague markers. The article makes further arguments in relation to the text's pragmatics, i. e. the context(s) of writing and publication. It was written in Rome, as part of a diplomatic mission, with Pope Leo X. as the addressee and a “Southern” audience in mind. After the sudden death of the addressee who was also of a patron-cum-customer, the text was published in Cracow, being now addressed to queen Bona Sforza and aimed at mainly Eastern Central European readers.

Passau

1 Axer 2004: Jerzy Axer (red.), Łacina jako język elit. Warszawa.

2 Axer 2004a: Jerzy Axer, Neolatynistyka i tożsamość narodowa – przypadek Europy środkowowschodniej. In: Axer 2004, 261–270.

3 Axer 2004b: Jerzy Axer, Wielogłosowe przesłanie pieśni o żubrze Mikołaja Hussowskiego. In: Axer 2004, 319–327.

4 Axer 2007: Jerzy Axer (with the assistance of Katarzyna Tomaszuk), Central-Eastern Europe (Chapter 10). In: Craig W. Kallendorf (Ed.), A Companion to the Classical Tradition. Malden (MA) et al., 132–155.

5 Axer 2008: Jerzy Axer, Slavic Bison or European Beast? Thoughts on Nicolas Hussovianus' “Song of the Bison”. In: Nel mondo degli Slavi. Incontri e dialoghi tra culture. Studi in onore di Giovanna Brogi Bercoff. A cura di Maria di Salvo et al. Firenze. Vol. 1, 3–12.

6 Backvis 1968: Claude Backvis, Nicolas de Hussow / Mikoła z Hussowa. In: Literatura – Komparatystyka – Folklor. Księga poświęcona Julianowi Krzyżanowskiemu. Warszawa, 40–100.

7 Backvis 1975: Claude Backvis, Mikołaj z Hussowa. In: Claude Backvis, Szkice o kulturze staropolskiej. Wybór tekstów i opracowanie: Andrzej Biernacki. Warszawa, 11–46.

8 Bogucka 2004: Maria Bogucka, Bona Sforza. Wrocław; Warszawa; Kraków [= 21998].

9 Bömelburg 2006: Hans-Jürgen Bömelburg, Frühneuzeitliche Nationen im östlichen Europa. Das polnische Geschichtsdenken und die Reichweite einer humanistischen Nationalgeschichte (1500–1700). Wiesbaden.

10 Brzozowska 2010: Ałła Brzozowska, „Carmen de statura, feritate ac venatione bisontis” Mikołaja Hussowskiego – poemat epicki?, Classica Wratislaviensia 30, 15–39.

11 Brzozowska 2012: Ałła Brzozowska, Humanistyczna ideologia władzy w mowach politycznych i dekoracji malarskiej „Pontyfikału” biskupa płockiego Erazma Ciołka (Ms. Czart. 1212 IV), Rozprawy Muzeum Narodowego w Krakowie. Seria Nowa 5, 27–56.

12 Chachaj 2005: Marian Chachaj, Narodowa i kulturowa przynależność Mikołaja Hussowskiego, autora „Pieśni o żubrze”. Fakty i mity. In: Między Zachodem a Wschodem. Etniczne, kulturowe i religijne pogranicza Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku. Pod. red. Krzysztofa Mikulskiego i Agnieszki Zielińskiej-Nowickiej. Toruń, 245–256.

13 Choptiany 2013: Michał Choptiany, Konrad Gesner jako czytelnik „Carmen de bisonte“ Mikołaja Hussowskiego. Perspektiwy badawcze, Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 58/2, 111–137.

14 Czaplejewicz 1996: Eugeniusz Czaplejewicz, Wspólczesne przekłady poematu Hussowskiego w świetle heterogeniczności. In: Eugeniusz Czaplejewicz i Edward Kasperski, Literatura i różnorodność. Kresy i pogranicza. Warszawa, 43–53.

15 Doroškevič 1979: В. И. Дорошкевич, Новолатинская поэзия Белоруссии и Литвы. Первая половина XVI в. Минск.

16 Georges 1998: Karl Ernst Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch. Nachdruck der 8. Aufl. Hannover 1913/1918. Darmstadt. (www.zeno.org/Georges-1913).

17 Gesner 1560: Icones animalium quadrupedum viviparorum et oviparorum, quae in historiae animalium Conradi Gesneri libro I et II describuntur… Tiguri, http://dx.doi.org/10.3931/e-rara-1668 [Zentralbibliothek Zürich].

18 Glomski 2007: Jacqueline Glomski, Patronage and Humanist Literature in the Age of the Jagiellons. Court and Career in the Writing of Rudolf Agricola Junior, Valentin Eck, and Leonard Cox. Toronto.

19 Hussovianus 1523: Carmen Nicolai Hussoviani de statura feritate ac venatione Bisontis. Kraków, http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/docmetadata?id=3100&from=publication.

20 Hussovianus 1894: Nicolai Hussoviani carmina. Edidit Ioannes Pelczar. Kraków.

21 Hussovianus 1980: Микола Гусоўскі, Песня пра зубра на лацінскай, беларускай, рускай мовах. Пасляслоўе, каментарыі і бібліяграфія В. Дарашкевіча. Минск.

22 Hussovianus 2007a: Mikalojus Husovianas, Opera / Raštai. Transtulerunt Benediktas Kazlauskas, Sigitas Narbutas, Eugenija Ulčinaitė, Tomas Veteikis. Vilnius

23 Hussovianus 2007b: Mikołaj Hussowski, Pieśń o żubrze, jego postaci, dzikości i o polowaniu na niego / Carmen de statura feritate ac venatione bisontis / … Supraśl.

24 Kavalë&ucaron; 2009: Siarhiej Kawalou, Literatura Wielkiego Księstwa Litewskiego XIII–XVII wieku w najnowszych badaniach białoruskich, Studia Interkulturowe Europy Środkowo-Wschodniej 3, 84–92.

25 Kavalë&ucaron; 2010. Сяргей Кавалёў, Шматмоўная паэзія Вяликага княства літоўскага эпохі рэнесансу. Мінск.

26 Kavalë&ucaron; 2011: Сяргей Кавалёў, Літаратура Вялікага Княства Літоўскага XVI – пачатку XVII ст. Феномен культурнага памежжа. Мінск.

27 Krochmal 2007: Jacek Krochmal, Catholic-Orthodox Relations in the Diocese of Przemyśl in the Fourteenth-Eighteenth Centuries. in: Stefan Rohdewald, David Frick und Stefan Wiederkehr (Hg.). Litauen und Ruthenien. Wiesbaden, 210–231.

28 Krókowski 1959: Jerzy Krókowski, Mikołaja Hussowskiego „Carmen de bisonte”. Wrocław.

29 Krzyżanowski 1969: Julian Krzyżanowski, Dzieje literatury polskiej od początków do czasów najnowszych. Warszawa.

30 Langer 2010: Dietger Langer, Polnische Literaturgeschichte. Ein Abriss. Paderborn [11975].

31 Lojka 2001. А. А. Лойка, Старабеларуская літаратура. Мінск.

32 Maciej z Miechowa 1936: Матвей Меховский:Трактат о двух Сарматиях. Введение, перевод и комментарий С. А. Анненского. Москва; Ленинград.

33 McMillin 1977: Arnold B. McMillin, A History of Byelorussian Literature. From Its Origins to the Present Day. Gießen.

34 Metan 2013/14: Saskia Metan, Sarmatien und die Neue Welt. Transfer und Translation des „Tractatus de duabus Sarmatiis” im deutschsprachigen Raum, Historie. Jahrbuch des Zentrums für Historische Forschung Berlin der Polnischen Akademie der Wissenschaften 7, 358–369.

35 Miazek 1993: Bonifacy Miazek, Polnische Literatur des Mittelalters und der Renaissance. Frankfurt a. M.

36 Mickūnaitė 2006: Giedrė Mickūnaitė, Making a Great Ruler: Grand Duke Vytautas of Lithuania. Budapest; New York.

37 Mikoś n. d.: Michael J. Mikoś, A Poem on Bison. Staropolska online, http://www.staropolska.pl/ang/renaissance/Hussovius/hussowski.php3?s=1.

38 Miłosz 2013: Czesław Miłosz, Geschichte der polnischen Literatur. Mit einer Einleitung von Karl Dedecius. Tübingen. [11981; engl. 1969].

39 Nekraševič-Karotkaja 2009: Ж. В. Некрашэвіч-Кароткая, Беларуская лацінамоў-ная паэзія. Ранні рэнесанс. Мінск.

40 Nekraševič-Karotkaja 2014: Žanna Nekraševič-Karotkaja, Latin Epic Poetry and Its Evolution as a Factor of Cultural Identity in Central and Eastern Europe in the Sixteenth and Seventeenth Centuries. in: Giovanna Siedina (Ed.), Latinitas in the Polish Crown and the Grand Duchy of Lithuania. Its Impact on the Development of Identities. Firenze, 21–33.

41 Niendorf 2010: Mathias Niendorf, Das Großfürstentum Litauen. Studien zur Nationsbildung in der Frühen Neuzeit (1569–1795). 2., revid. Aufl. Wiesbaden.

42 Nowy Korbut 1964: Bibliografia Literatury Polskiej „Nowy Korbut”. T. 2: Piśmiennictwo staropolskie, Hasła osobowe A–M. Opr. zespół pod kierownictwem Romana Pollaka. Warszawa.

43 Pelc 1994: Janusz Pelc, Literatura renesansu w Polsce. Warszawa.

44 Pelczar 1894: Praefatio. In: Nicolai Hussoviani carmina. Edidit Ioannes Pelczar. Kraków, I–LV.

45 Pelczar 1900: Jan Pelczar, Mikołaj Hussowski, jego życie i pisma. Ustęp z dziejów humanizmu w Polsce. In: Sprawodzanie dyrektora Gimnazyum Św. Jacka w Krakowie. Kraków.

46 Piccolomini 1991: Enee Silvii Piccolominei postea Pii PP II De viris illustribus. Edidit Adrianus van Heck. Città del Vaticano.

47 Piccolomini 2001: Enee Silvii Piccolominei postea Pii PP II De Europa. Edidit commentarioque instruxit Adrianus van Heck. Città del Vaticano.

48 Piccolomini 2005: Enea Silvio Piccolomini, Europa. Hg. von Günter Frank und Paul Metzger, übers. von Albrecht Hartmann. Heidelberg.

49 Poreckij 1984: Я. И. Порецкий, Николай Гусовский. Минск.

50 Schulte 2011: Jörg Schulte, Jan Kochanowski und die europäische Renaissance. Acht Studien. Wiesbaden.

51 Segel 1989: Harold B. Segel, Renaissance Culture in Poland. The Rise of Humanism, 1470–1543. Ithaca; London, 138–160; 272–273.

52 Skoczek [2002]: Anna Skoczek (red.), Historia literatury polskiej w dziesięciu tomach. T. 2: Renesans. Bochnia; Kraków; Warszawa.

53 Theiner 1969: Augustinus Theiner (Ed.), Vetera Monumenta Poloniae et Lithuaniae Gentiumque Finitimarum Historiam Illustrantia. T. 2. Nachdruck der Ausgabe 1860–1864. Osnabrück.

54 Uffelmann 2015: Dirk Uffelmann, “Here you have all my stuff!”. Real Things from a Mythical Country: Ottoman ‘Sarmatica’ in Enlightened Poland. in: Birgit Neumann (Hg.), Präsenz und Evidenz fremder Dinge im Europa des 18. Jahrhunderts. Göttingen, 323–338.

55 Ulčinajte 1995: Eugenija Ulčinajte, Literatura neołacińska jako świadectwo litewskiej świadomości państwowej i narodowej. In: Między Slavia Latina i Slavia Orthodoxa. Warszawa, 27–43 (Łacina w Polsce. Zeszyt 1–2).

56 Ulčinaitė 2006: Eugenija Ulčinaitė, Literatura łacińska. In: Vytautas Ališauskas et al. (oprac.), Kultura Wielkiego Księstwa Litewskiego. Analizy i obrazy. Kraków, 282–299.

57 Walecki 1996: Waclaw Walecki (Hg.), Polnische Renaissance. Ein literarisches Lesebuch. Frankfurt a.M.

58 Zarębski 1939: Ignacy Zarębski, Stosunki Eneasza Sylwiusza z Polską i Polakami. Kraków.

59 Ziomek 1995: Jerzy Ziomek, Renesans. Warszawa.

60 Zvereva 2015: И. С. Зверева, Издательско-просветительская деятельность Императорской Публичной библиотеки, Вестник Санкт-Петербургского государственного университета культуры и искусств 1, 58–67.

61 Žlutka 2007:А. А. Жлутка, Мікола Гусоўски. In: Гісторыя беларускай літаратуры XI–XIX стагоддзяў. T. 1: Даўняя літаратура XI – першая палова XVIII стагоддзя. Наук. ред: В. А. Чамярыцкі. 2-е выд. Мінск, 309–357.

Share


Export Citation